Mótmæla­alda reið yfir Súdan frá miðjum desember 2018  sem spratt af áralöngum efna­hags­þreng­ingum, stjórn­málakreppum og mann­rétt­inda­brotum. Þá hafa nærri tveggja áratuga­löng átök á milli stjórn­valda og vopn­aðra hópa í Darfúr markað djúp spor í þjóð­arsálina. Almenn­ingur streymdi út á götur landsins og hrópaði slag­orðin; „frelsi, friður og rétt­læti“. Hér var á ferð­inni stærsta uppreisn almenn­ings í Súdan frá vald­aráni hersins sem Omar al-Bashir leiddi í júní 1989.

Í janúar 2019 sameinuðu mótmæla­hreyf­ingar krafta sína undir nafninu, „Liðs­afli um yfir­lýst frelsi og samfé­lags­breyt­ingar“. Samhliða mótmæl­unum fóru víðtæk verk­föll fram, meðal annars setu­verk­föll, þar sem kallað var eftir afsögn ríkis­stjórnar Omar al-Bashir. Rúmlega 2000 mótmæla­að­gerðir fóru fram frá 13. desember 2018 til 31. mars 2019, vítt og breitt um Súdan.

Stjórn­völd gripu til þess ráðs að loka á aðgang að netinu í öllu landinu þann 20. desember 2018 við upphaf mótmæl­anna en komu því aftur á nokkrum klukku­stundum síðar. Hins vegar var lokað fyrir aðgang að vinsæl­ustu samfé­lags­miðl­unum, Face­book, What­sapp, Twitter og Insta­gram í rúmlega tvo mánuði. Þá fyrir­skipaði ríkis­stjórn landsins tíma­bundna lokun allra ríkis­rek­inna skóla í landinu og í febrúar tóku neyð­arlög gildi sem veitti örygg­is­sveitum landsins víðtæk völd.

Ríkis­stjórn al-Bashir sigaði bæði lögreglu, örygg­is­sveitum og herliði á mótmæl­endur í tilraun sinni til að halda um valdataumana og lágu að minnsta kosti 77 mótmæl­endur í valnum í apríl 2019.

Naji, 33 ára hlaut alvar­lega áverka á vinstri hand­legg og vinstra læri af völdum gúmmíkúlna og tára­g­as­hylkis í janúar 2019. Þrátt fyrir meiðsli var Naji hand­tekinn þar sem hann dvaldi á lækna­stöð. Örygg­is­sveit­ar­menn ruddust inn á lækna­stöðina og beittu tára­gasi þar inni. Naji var færður í varð­hald þar sem hann sætti barsmíðum með plaströrum af hálfu leyni­þjón­ust­unnar og var gert að skríða á köldu kera­mík­gólfi í marga klukku­tíma. Honum var ítrekað hótað lífláti. Naji sætti varð­haldi í 13 daga án þess að hljóta nokkra lækn­is­með­ferð. Sjö aðrir mótmæl­endur sátu í varð­haldi með Naji, þeirra á meðal þrír læknar. Tveir þeirra voru hand­leggs­brotnir eftir barsmíðar örygg­is­sveit­ar­manna. Annar var með opið sár á hend­inni og farinn úr axlarlið.

Þá var fjöldi kvenna sem tók þátt í mótmæl­unum beittar kynferð­is­legri áreitni, ofbeldi og nauðg­unum. Konur og stúlkur skipuðu stóran sess í mótmæla­að­gerðum vítt og breitt um landið árið 2019 en þátt­taka þeirra var mest í höfuð­borg­inni.

Sérstök Face­book-síða sem var einungis ætluð konum var með 303.000 meðlimi en hún gegndi miklu­vægu hlut­verki í að safna saman upplýs­ingum og myndum til að bera kennsl á þá sem báru ábyrgð á ofbeld­is­verkum gegn mótmæl­endum af hálfu örygg­is­sveita landsins.

Að minnsta kosti 133 lands­þekktar konur sem sinntu aðgerð­a­starfi voru hand­teknar frá miðjum desember 2018 fram til apríl 2019.

Í kjölfar þess að herinn tók við völd var sett á lagg­irnar herráð til bráða­birgða sem hélt um valdataumana frá 12. apríl til 17. ágúst 2019. Á því tíma­bili frömdu örygg­is­sveitir landsins, leyni­þjón­ustan, lögregla og hersveitir fjölda mann­rétt­inda­brota.

Þann 3. júní strá­felldu örygg­is­sveitir að minnsta kosti hundrað mótmæl­endur sem tóku þátt í setu­verk­falli og að minnsta kosti 700 einstak­lingar slös­uðust. Hundruð annarra voru færðir í varð­hald, þeirra á meðal börn undir 18 ára, þar sem pynd­ingum og annarri illri meðferð var beitt og að minnsta kosti 20 einstak­lingar sættu þving­uðum manns­hvörfum. Margar konur sættu hópnauðg­unum og annars konar kynferð­isof­beldi. Vitni að atburð­inum stað­festu að rúmlega þúsund hermenn og lögreglu­menn hafi mætti á svæðið og hafið skot­hríð á mótmæl­endur.

Í kjölfar fjölda­morð­anna 3. júní var tján­ingar- og funda­frelsi takmarkað til muna og geðþótta­hand­tökur jukust umtals­vert. Þrír hátt­settir meðlimir Frels­is­hreyf­ingar fólksins voru hand­teknir, ásamt meðlimum í mótmæla­hreyf­ing­unni „Liðs­afli um yfir­lýst frelsi og samfé­lags­breyt­ingar“. Þá voru fundir og samkomur þeirra síðar­nefndu bann­aðar með reglu­legu milli­bili.

Almenn­ingur hélt áfram að mótmæla og þrýsti á herráðið að víkja fyrir bráða­birgða­stjórn. Þann 17. ágúst 2019 undir­rituðu loks herráðið og mótmæla­hreyf­ingin þing­bundna yfir­lýs­ingu og nokkrum dögum síðar var herráðið leyst upp, nýr forsæt­is­ráð­herra tók við embætti og full­valda þing skipað til bráða­birgða. Afráðið var að mynda óháða rann­sókn­ar­nefnd sem fékk það hlut­verk að ýta úr vör ítar­legri rann­sókn á mann­rétt­inda­brot­unum sem framin voru 3. júní.

Bráða­birgða­stjórnin sem tók við völdum í ágúst 2019 afnam lög um alls­herj­ar­reglu (public order) í lok nóvember sama ár en þar voru meðal annars ákvæði sem takmörkuðu funda- og tján­ing­ar­frelsi, sérstak­lega kvenna. Lögin skertu veru­lega frelsi kvenna þar sem þau veittu lögreglu víðtæk völd til að hand­taka konur fyrir að dansa á opin­berum stöðum, ganga í buxum, selja varning á götum úti eða að ræða við karl­menn þeim óskyldum. Refsing við slíku gat varðað svipu­höggum, sektum og í einstaka tilfellum grýt­ingu til dauða. Afnám þessara laga er fram­fara­skref og ávöxtur bylt­ing­ar­innar sem konur tóku drjúgan þátt í á árunum 2018 og 2019.