Tjáningarfrelsi

Rödd þín skiptir máli. Þú átt rétt á að tjá hug þinn, sann­fær­ingu og skoð­anir þínar, hvort sem þær eru af póli­tískum, trúar­legum, heim­speki­legum, list­rænum eða menn­ing­ar­legum toga og mátt gera það með ýmsum hætti t.d. í ræðu, riti, tónlist, leik, á netinu eða öðrum opin­berum vett­vangi. Þú átt rétt á að taka við og deila hvers kyns upplýs­ingum, og krefjast umbóta í heim­inum. Þú átt einnig rétt á að samsinna eða vera á öndverðum meiði við þá sem eru við stjórn­völinn og að tjá þessar skoð­anir á frið­saman hátt óháð tján­ing­ar­formi.

+ Lesa meira

Efnisyfirlit

  • 516 vefsíður
    sem egypsk stjórnvöld heftuðu aðgang að árið 2019.

  • 210 einstaklingar
    féllu í tengslum við mótmæli í Ameríku árið 2019.

  • 31 dómur
    féll á Spáni í tengslum við ákvæði 578 í hryðjuverkalögum árið 2017.

  • 500 einstaklingar
    voru myrtir í Írak árið 2019 í aðgerðum stjórnvalda gegn mótmælendum.

Kjarni vandans

Réttlæting ríkja á skerðingu tjáningarfrelsis

Í síauknum mæli brjóta ríkis­stjórnir heims á grund­vall­ar­rétti fólks til tján­ing­ar­frelsis og annarra skyldra rétt­inda, eins og rétt­inum til félaga- og funda­frelsis. Þetta er oft gert í nafni þjóðarör­yggis, almanna­heilla, menn­ing­ar­arfs og barátt­unnar gegn hryðju­verkum en í raun er ætlunin að bæla niður frið­samt andóf og þagga niður í gagn­rýni.

Víða um heim liggja hörð viðurlög við því að tjá hug sinn, eins og margra ára fanga­vist eða himin­háar fjár­sektir og stundum er fólk jafnvel tekið af lífi fyrir að gagn­rýna stjórn­völd á opin­berum vett­vangi. Amnesty Internati­onal lítur svo á að hver einstak­lingur sem færður er í fang­elsi fyrir það eitt að tjá hug sinn með frið­sömum hætti sé samviskufangi sem ber að leysa úr haldi skil­yrð­is­laust og án tafar.

Oft eru fjöl­miðla­fólk, mann­rétt­inda­fröm­uðir, lista­fólk, stjórn­ar­and­stæð­ingar og frið­samir mótmæl­endur skot­mark stjórn­valda þegar tján­ing­ar­frelsinu eru settar veru­legar skorður.

Undan­farin misseri hafa ríkis­stjórnir víða um heim ógnað tján­ing­ar­frelsinu enn frekar með því að herða eftirlit með aðgerða­sinnum, frjálsum félaga­sam­tökum og einstak­lingum sem aðstoða farand- og flótta­fólk.

Hvort og hvernig stjórn­völd bregðast við gagn­rýn­is­röddum eða óhlið­hollum skoð­unum  er oft góð vísbending um hvernig þau sinna mann­rétt­indum almennt í eigin landi.

Fjöl­miðla­frelsi

Frjáls fjöl­miðlun um málefni sem vekja áhuga okkar og hafa áhrif á líf okkar er grund­völlur allra samfé­laga sem virða mann­rétt­indi. Í Aser­baísjan, Tyrklandi og Venesúela, til að nefna nokkur lönd, sætir fjöl­miðla­fólk undirokun og árásum.

Í júní 2019 var löggjöf um enn hertari ritskoðun samþykkt í Tans­aníu eftir flýti­með­ferð á þinginu. Fjöl­miðla­fólki er nú þegar settar mjög þröngar skorður í starfi sínu vegna fjöl­miðla­laga í landinu sem gerir þær kröfur að „flytja eða birta fréttir sem hafa þjóð­fé­lags­legt vægi í samræmi við tilskip­anir stjórn­valda“.

Í júlí 2019 hófust rétt­ar­höld á Filipps­eyjum í meið­yrða­máli gegn Maria Ressa, aðal­rit­stjóra á netfréttamiðli og var sakfell í júní 2020. Ressa, alþekkt fyrir gagn­rýni sína á forseta landsins Rodrigo Duterte, var hand­tekin í febrúar 2019 fyrir upplognar sakir í kjöl­farið á birt­ingu á ítar­legri rann­sókn á þúsundum aftaka án dóms og laga sem lögreglan og vopn­aðir einstak­lingar inntu af hendi að áeggjan Duterte forseta í aðgerðum gegn vímu­efnum. Nánar um ákall í máli Mariu Ressu hér.

Á tímum átaka er fjöl­miðlfólki frétta­mönnum og blaða­fólki settar enn frekari takmark­anir við störf sín. Skýrt dæmi er þegar blaða­menn í Myanmar unnu að frétta­skýr­ingu um morð örygg­is­sveita á Róhingjum og hlutu fanga­vist fyrir vikið. Þeir voru ekki leystir úr haldi fyrr en alþjóða­sam­fé­lagið þrýsti á lausn þeirra.

Málfrelsi

Málfrelsi gildir um hugmyndir af öllum toga, einnig þær sem eru mjög óþægi­legar eða móðg­andi.

Enda þótt alþjóðalög verndi og verji málfrelsi eru tilfelli þar sem slíkt frelsi kann að vera takmarkað með lögmætum hætti samkvæmt sömu alþjóða­lögum. Hefta má málfrelsi þegar því er beitt til að brjóta gegn rétt­indum annarra, ýta undir hatur eða hvetja til mismun­unar eða ofbeldis, eins og fram kemur í 2. mgr. 20 gr. alþjóða­samn­ings um borg­araleg og stjórn­málaleg rétt­indi. Engu að síður verða allar þær takmark­anir sem málfrelsinu eru settar að vera bundnar í lög, varða almanna­hags­muni eða rétt­indi annarra og vera augljós­lega nauð­syn­legar í þessum tilgangi.

Mjög víða misnota vald­hafar hins vegar oft vald sitt og túlka skil­grein­inguna á „hvatn­ingu til haturs“ mjög vítt til að þagga niður í frið­sömum mótmæl­endum eða þeim sem sýna andóf í ræðu, riti, myndum eða með öðru tján­ing­ar­formi.

Funda- og félaga­frelsi

Rétt­urinn til funda- og félaga­frelsis er m.a. varð­veittur í 20. gr. Mann­rétt­inda­yf­ir­lýs­ingar Sameinuðu þjóð­anna en þar segir:

1. Allir hafa rétt til að koma saman með frið­sömum hætti og mynda félög með öðrum.

2. Engan má skylda til að vera í félagi.

Ríkis­stjórnir víðs vegar um heiminn brjóta reglu­lega á þessum rétt­indum í tilraun sinni til að bæla niður gagn­rýni. Í Egyptalandi voru næstum þúsund einstak­lingar hand­teknir í mótmælum 20. og 21. sept­ember 2019.

Allt frá árinu 2016 hafa tugir þúsunda mótmælt þrúg­andi löggjöf í Póllandi og verið mætt með hörku. Hundruð hafa sætt gæslu­varð­haldi og eiga yfir höfði sér langa dóms­með­ferð.

Tjáningarfrelsi eftir svæðum

Í ársskýrslu Amnesty Internati­onal árið 2019 um Asíu kemur fram að bylgja mótmæla víðs­vegar í Asíu hafi verið leidd af ungu fólki sem berst gegn aukinni kúgun og skerð­ingu á tján­ingar- og funda­frelsi. Stjórn­völd beittu iðulega refsi­að­gerðum gegn frið­sömum mótmæl­endum. Mótmæl­endur voru hand­teknir og fang­els­aðir í Víetnam, Laos, Kambódíu og Tælandi í harka­legum aðgerðum stjórn­valda í Suðaustur-Asíu.

Í ársskýrslu Amnesty Internati­onal um Miðaust­ur­lönd kemur fram að stjórn­völd á svæðinu hafi beitt sér af hörku gegn mótmæl­endum sem kölluðu eftir rétt­læti og póli­tískum umbótum á svæðinu árið 2019. Í skýrsl­unni er greint frá því hvernig stjórn­völd beittu sér gegn mótmæl­endum í stað þess að hlusta á kröfur þeirra. Kúgunin beindist bæði að frið­sömum gagn­rýn­endum á götum úti og á netinu.

Í ársskýrslu Amnesty Internati­onal um Evrópu fyrir árið 2019 kemur fram að dregið var úr sjálf­stæði dóms­kerf­isins til að forðast ábyrgð­ar­skyldu og brjóta á bak aftur mótmæli. Mikil­vægi sjálf­stæðis dómkerf­isins til verndar einstak­lings­frelsi kom berlega í ljós árið 2019 þegar ríki settu frekari takmark­anir á mótmæli í Frakklandi, Póllandi og Tyrklandi og drógu mótmæl­endur til saka.

Í ársskýrslu Amnesty Internati­onal um Suður- og Norður-Ameríku árið 2019 kemur fram að millj­ónir einstak­linga fóru út á götur til að mótmæla ofbeldi, ójafn­rétti, spill­ingu og refsi­leysi en að ríki svæð­isins hafi beitt harka­legum aðgerðum gegn mótmæl­endum. Í átta löndum brugðust stjórn­völd við með kúgun og auknum hern­að­ar­að­gerðum. Kúgunin var sérstak­lega alvarleg í Venesúela. Má þar nefna aftökur án dóms og laga, geðþótta­hand­tökur og óhóf­lega beit­ingu valds en allar þessar aðgerðir geta talist til stríðs­glæpa.

Í ársskýrslu Amnesty Internati­onal um Afríku árið 2019 kemur fram að mótmæl­endur í Afríku sunnan Sahara hafi barist fyrir rétt­indum sínum gegn átökum og kúgun þrátt fyrir hættu á skotárásum eða barsmíðum. Þar er greint frá mótmælum og harka­legum viðbrögðum stjórn­valda, mann­rétt­inda­brotum og átökum víðs­vegar á svæðinu. Herjað var á aðgerða­sinna og fjöl­miðla­fólk og þúsundir óbreyttra borgara þjáðust vegna átaka.

 

Kröfur Amnesty International

Amnesty Internati­onal styður fólk sem ver málstað sinn með frið­sömum hætti eða talar frið­sam­lega fyrir máli annarra, hvort sem um ræðir fjöl­miðla­fólk sem greinir frá ofbeldi örygg­is­sveita, félaga í verka­lýðs­hreyf­ingu sem fletta ofan af slæmum vinnu­að­stæðum eða leið­toga í frum­byggja­sam­félag sem ver landrétt­indi sín gegn stór­fyr­ir­tækjum. Með sama hætti styðjum við rétt þeirra sem tala máli stór­fyr­ir­tækja, örygg­is­sveita og atvinnu­rek­enda til að tjá skoð­anir sínar með frið­sömum hætti.

Amnesty Internati­onal kallar eftir því að:

  • Tján­ing­ar­frelsi sé eflt og verndað.
  • Tján­ing­ar­frelsið sé eingöngu takmarkað í samræmi við lög og takmörk­unin þarf að vera lögmæt og nauð­synleg í lýðræð­is­sam­fé­lagi.
  • Samviskufangar um heim allan skulu leystir úr haldi skil­yrð­is­laust og án tafar.
  • Strika skal út öll refsi­á­kvæði í lögum sem beinast gegn einstak­lingum sem mótmæla frið­sam­lega og tjá hug sinn.
  • Einstak­lingar njóti réttar síns á aðgengi að upplýs­ingum sem varða almanna­hags­muni en aðgengi ríkis­stjórna og fyrir­tækja að upplýs­ingum um einstak­linga og samtök verði takmarkað til verndar frið­helgi einka­lífs.
  • Stjórn­völd beiti ekki harka­legum aðgerðum gegn frið­sömum mótmæl­endum.

Tengt efni

ÞITT NAFN BJARGAR LÍFI

Þú ætlar að styðja og .

Skrifaðu undir og Amnesty á Íslandi sendir viðeigandi aðilum bréf í þínu nafni. Engar aðrar persónuupplýsingar en nafn þitt munu fylgja bréfinu á viðkomandi stjórnvöld.

Engar aðrar persónuupplýsingar en nafn þitt munu fylgja bréfinu á viðkomandi stjórnvöld.